Microscopisch onderzoek bij visziekten in het aquarium

Het vaststellen van visziekten in een aquarium kan volgende regel eigenlijk alleen maar door microscopisch onderzoek. Veel symptomen bij visziektes zijn wel te herkennen maar zeker weten kan pas na een microscopische diagnose. Maar hoe werkt dat dan precies? Hoe verdoof je de vis? Hoe maak je een afstrijk of een preparaat? Dat is wat we behandelen in dit artikel. We beginnen bij het begin, hoe werkt diagnose bij visziekten stellen, met een microscoop.

Een samenvatting: De meest voorkomende visziekten zijn te behandelen met Ectocell. Witte Stip met Ichtocell, schimmels met Fungicell, wormen met Camacell en bacteriën met Spirocell.

Een microscoop voor onderzoek naar visziekten

De microscoop is een instrument ter vergroting van heel kleine voorwerpen, die men met het menselijk oog niet zien kan. Voor ons doel is een goede lichtmicroscoop uiterst geschikt. Een standaard lichtmicroscoop heeft een vergrotingsbereik van 50 tot 1000 keer. Bij de grootste vergrotingen moet men het preparaat met emersieolie gebruiken, omdat bij preparaten met water geen details meer te zien zijn.

Voor nog grotere vergrotingen zijn elektronenmicroscopen ontwikkeld, maar deze zijn voor ons doel veel te duur en helemaal niet nodig. Het voor het onderzoek van vissen meest gebruikte vergrotingsbereik ligt tussen 100 en maximaal 600 keer. Men kan ook een onderscheid maken tussen binoculair en mono-oculair microscopen. Binoculair microscopen hebben 2 oculairen en men kan met beide ogen gemakkelijker het preparaat bekijken.

Soms is het moeilijker en vermoeiender met een mono-oculair toestel het preparaat te bekijken. Bij veelvoudig gebruik is het beter om een binoculair microscoop aan te schaffen.

De onderdelen van een microscoop

Oculair

Wij kijken door 1 of 2 oculairen die boven in de tubus zitten. De oculairen vergroten nog een keer het beeld, dat het objectief geeft. Het oculair kan ook verwisseld worden en er zijn verschillende sterktes voor verschillende vergrotingen.

Objectief

Alle moderne microscopen hebben een plaat, de revolver, met meerdere objectieven aan de onderkant van de tubus. Door het verdraaien van de revolver kunnen de verschillende objectieven gekozen worden. Op het objectief is de waarde van de vergroting aangegeven.

Kruistafel

Met een kruistafel kunnen wij het glasplaatje met het preparaat gemakkelijk verschuiven en kompleet stuk voor stuk onderzoeken. Door draaien aan de knopjes wordt de hele tafel naar rechts, links, boven of onder verschoven.

Licht

Door een condensor kan de hoeveelheid licht ingesteld worden. Teveel licht laat meestal de kleine details niet te voorschijn komen. Iedere objectief-oculair-combinatie eist daarom ook zijn eigen lichtafstemming. Het is vaak beter iets minder licht te hebben om alle details te zien. Omdat het licht uit een gloeilamp geel is, zijn er ook kleurcorrectiefilters aanwezig, die in een speciale houder kunnen worden geplaatst.

Scherpte-instelling

Door de afstand tussen preparaat en objectief te veranderen, wordt het beeld scherp gesteld. Dit is met behulp van een grove instelling en een fijne instelling mogelijk. (2 schroeven aan de zijde van de microscoop). In het begin van het scherpstellen wordt het objectief zo dicht mogelijk bij het preparaat gebracht en dan wordt de afstand langzaam vergroot. Kijk steeds altijd eerst naar een zijkant van de microscoop hoever je naar beneden kunt, anders kan het preparaatglas en het objectief stuk gaan door te ver naar beneden te gaan.

Het maken van preparaten voor microscopisch onderzoek

Voor het maken van preparaten voor microscopisch onderzoek is het absoluut noodzakelijk om levende of onmiddellijk vóór het onderzoek gedode vissen ter beschikking te hebben. De meeste parasieten verlaten hun gastheer onmiddellijk na het overlijden van de vis en zijn dan niet meer aantoonbaar.

In de meeste gevallen is het absoluut niet nodig de vissen te doden om een microscopische diagnose te maken.

Als er sprake is van een uitwendige parasitaire infectie, is het voldoende een beetje van de slijmlaag van de kieuwen of de huid te onderzoeken. In enkele gevallen is het nodig om geïnfecteerde schubben uit de huid te trekken of een stukje van een vin af te snijden. Als dit uitwendig onderzoek geen resultaten opbrengt, en men aan een inwendige infectie denkt, moet inderdaad de vis gedood worden. Na het opensnijden van de vis kunnen de inwendige organen onderzocht worden.

Het verdoven van een vis

Met Kruidnagelolie of verschillende chemische preparaten is het mogelijk een vis te verdoven. Een verdoofde vis is eenvoudiger te onderzoeken, zeker als het om grote exemplaren gaat.

Bij gebruik van Kruidnagelolie worden 5-10 druppels in het water gegeven en na ca. 10-20 minuten worden de vissen heel rustig, zodat wij ze gemakkelijk kunnen onderzoeken. De dosering is afhankelijk van de vissoort en de conditie van de vissen.

Nadat de vissen weer in zuiver water gezet worden, duurt het enkele minuten voordat ze weer rondzwemmen.

Waarschuwing: Laat de vissen nooit langer dan nodig in het verdovingsbad. Let op de ademhaling van de vissen. Een te lange verdoving kan voor de vissen dodelijk zijn.

Het maken van een huidafstrijk

Met de kant van een dekglaasje of een scalpel strijken wij voorzichtig langs de geïnfecteerde plekken op de huid of de vinnen van de vis. Dit dekglaasje plaatsen wij op een objectglaasje, zodat de slijm tussen beide glaasjes te liggen komt. Naast het dekglaasje wordt een druppel water op het objectglaasje gegeven, zodat het water door capillaire effecten onder het dekglaasje gezogen wordt.

Een teveel aan water kan met een tissue verwijderd worden. Een andere manier om een huidafstrijk maken is met een scalpel de slijmhuid afschrapen. Het weefsel wordt vervolgens met een druppel water op het objectglaasje gemengd en pas daarna op het dekglaasje geplaatst, zodat er geen luchtbelletjes onder het dekglaasje terechtkomen.

Het doden en opensnijden van een vis

Benodigde gereedschap

De snelste en doeltreffendste methode om een vis te doden is door met een scherpe schaar diep in de nek van de vis te knippen. Enkele zenuwen zullen nog enkele seconden actief blijven en de vis kan nog kort bewegen.

Daarna snijden wij vanaf de anus aan de onderkant tot het kieuwdeksel. Deze snede vereist een beetje oefening, omdat vaak de darm wordt doorgeknipt. De tweede snede gaat in een boog langs de zijkant van het lichaam en ook tot het kieuwdeksel.

Gereedschap

Door het afknippen van het losse huidstuk is nu het binnen gedeelte van de vis bereikbaar. Om de kieuwen te onderzoeken dienen wij nog het kieuwdeksel af te knippen. Met een scherp mesje kunnen wij kleine stukjes van de inwendige organen en de kieuwen eraf snijden. Vervolgens kan het weefsel met een dekglaasje op het objectglaasje met een druppel water platgedrukt worden.

Het onderzoeken van een preparaat

Opengesneden zebravisje

Om een globaal zicht op het preparaat te krijgen beginnen wij steeds met de laagste vergroting van de microscoop. We zoeken plekken op het preparaat, waar wij een of meerdere ziekteverwekkers vermoeden. Nu pakken we de volgende vergroting.

Dit proces herhaalt zich totdat wij de ziekteverwekkers goed kunnen zien. Tijdens het zoeken naar de ziekteverwekker is het nuttig het licht en de scherpte te variëren. Let op, heel kleine of doorschijnende voorwerpen kunnen wij meestal niet zien bij een te sterke verlichting.

Door het vermenigvuldigen van de vergrotingsfactoren op het oculair en het objectief wordt de vergroting berekend. Een objectief van 40 en een oculair van 10 geeft een 400-voudige vergroting. Een objectief van 50 en een oculair van 8 geeft ook een 400-voudige vergroting, maar de beelduitsnede is iets kleiner.

Het maken van tekeningen en vergelijken met foto’s uit boeken

Gebruik altijd handschoenen

Vooral in het begin is het nuttig de ziekteverwekker die U door de microscoop ziet even te tekenen. Door het tekenen leren wij de parasieten beter kennen en kunnen we deze later, als deze parasiet opnieuw optreedt, sneller herkennen.

Vooral in het begin is een goed boek (zie literatuuropgave) met foto’s van de verschillende ziekteverwekkers absoluut nodig om een juiste diagnose te stellen.

Meest gestelde vragen over microscopisch onderzoek bij visziekten