Wat is biofilm in het aquarium en hoe beheer je het

Als je ooit een dunne, glimmende of soms wat wazige aanslag op hout, stenen, glas of zelfs planten in je aquarium hebt gezien, dan ben je waarschijnlijk biofilm tegengekomen. Voor veel aquariumliefhebbers roept dat de vraag op: Wat is biofilm in het aquarium en hoe ga je ermee om? Is het een gevaarlijk teken van slechte hygiëne of juist een nuttige toevoeging aan je aquariumomgeving? In dit artikel duiken we diep in wat biofilm is, hoe het ontstaat, de rol die het speelt, en wanneer je wel of niet moet ingrijpen.

Wil je meer weten over kleine organismen die bijdragen aan een gezond aquariumecosysteem? Lees dan ook: Hoe microfauna je aquarium gezond houdt

Introductie: wat is biofilm en waarom zie je het in aquaria?

Biofilm is een dunne slijmerige laag die ontstaat wanneer micro-organismen, zoals bacteriën, schimmels, protozoa en microalgen, zich hechten aan oppervlakken in je aquarium. Ze scheiden een kleverige stof af, de zogenaamde exopolysaccharide-matrix, die hen beschermt en stevige hechting mogelijk maakt. Deze laag verschijnt vaak als je een nieuw stuk kienhout toevoegt, je bak pas hebt opgestart of wanneer er veel organisch materiaal aanwezig is.

Hoewel sommige aquariumliefhebbers biofilm als onaantrekkelijk ervaren, speelt het een belangrijke rol in de balans van je aquarium. Het kan zowel signaleren dat er voldoende microleven aanwezig is, als dat er mogelijk een overschot aan voedingsstoffen is.

Een effectieve manier om de bacteriepopulatie te ondersteunen en zo de balans van biofilm te reguleren, is het gebruik van Bio Aqua Pro Zuiverende Bacteriën.

De vorming van biofilm: oorzaken en omstandigheden

De ontwikkeling van biofilm begint vrijwel direct als een oppervlak in contact komt met aquariumwater. Binnen enkele dagen kunnen bacteriekolonies zich vormen, zeker in de opstartfase van een aquarium. Factoren die deze ontwikkeling stimuleren zijn:

• Beschikbaarheid van oplosbare voedingsstoffen en organisch afval
• Vochtige omstandigheden zonder grote verstoring
• Een oppervlak met structuur, zoals hout of poreuze stenen
• Beperkte stroming op bepaalde plekken

Nieuw hout in je aquarium kan suikers afgeven tijdens het verteren, waardoor biofilmvorming extra snel op gang komt.

De rol van biofilm in het aquarium-ecosysteem

De aanwezigheid van biofilm in je aquariumomgeving is niet per definitie negatief. Deze slijmlaag functioneert als een natuurlijke verzamelplek voor micro-organismen die zelf weer voedsel zijn voor grotere bewoners. Bovendien kunnen de bacteriën in biofilm bijdragen aan het afbreken van ammoniak en nitriet, waardoor de waterkwaliteit op peil blijft. In natuurlijke rivieren en beekjes vormt biofilm zelfs een cruciale schakel in de voedselketen.

Voordelen voor garnalen, jonge vissen en microfauna

Voor garnalen zoals Neocaridina en Caridina is biofilm letterlijk een lopend buffet. Het bevat protozoa, bacteriën en microalgen vol eiwitten en vetzuren. Ook jonge vislarven en bodembewoners profiteren van deze natuurlijke voedselbron. Voor microfauna fungeert biofilm bovendien als leefgebied en voedsel tegelijk. Dit maakt het één van de meest efficiënte en natuurlijke voedingsketens in je aquarium.

Tip: het inbrengen van een kolonie garnalen is een van de meest natuurlijke manieren om biofilm op een gezonde manier te beheren.

Mogelijke nadelen: esthetiek, zuurstofverbruik en filterverstopping

De keerzijde is dat overmatige biofilm je aquarium minder aantrekkelijk kan maken, bijvoorbeeld doordat versieringen en glas een wazige laag krijgen. Bij sterke opeenhoping kan biofilm ook bijdragen aan zuurstoftekort, vooral ’s nachts wanneer geen zuurstof wordt geproduceerd door planten. Daarnaast kan het zich ophopen in filtermaterialen, waardoor de doorstroming vermindert en de filtering minder effectief wordt.

Wanneer is biofilm een probleem en moet je ingrijpen?

Niet elke biofilm vereist directe actie. Vaak verdwijnt het vanzelf als je aquarium stabieler wordt en de voedingsstoffen in balans zijn. Wel kan ingrijpen nodig zijn als:

• Het water troebel wordt en de waterkwaliteit meetbaar achteruitgaat
• Er zuurstofgebrek optreedt, zichtbaar door happende vissen aan het wateroppervlak
• Grote ophopingen de doorstroming beperken

Leestip: volgens Aquariumfans-artikel over informatie over het bestrijden van ongewenste algen zoals baardalg geldt dat het begrijpen van groeifactoren de sleutel is tot effectief en duurzaam ingrijpen.

Methoden om biofilm te beheersen zonder schade aan het ecosysteem

Het is belangrijk om een aanpak te kiezen die de positieve rol van biofilm respecteert, maar overtollige groei voorkomt. Effectieve strategieën zijn onder andere:

• Inzetten van natuurlijke opruimers zoals garnalen, Otocinclus en slakken
• Optimaliseren van waterstroming en voorkomen van “dode hoeken”
• Matigen van de voerhoeveelheid en direct verwijderen van voerresten
• Nieuw hout voorweken of apart laten biofilmer tot de ergste laag verdwenen is

Een langdurige oplossing voor het voeden van nuttige bacteriekolonies is het gebruik van Aquatlantis B-Box Bact Life.

Preventietips voor een gezonde biofilmbalans

Net als bij algen voorkomt een preventieve aanpak veel werk achteraf. Een gezonde biofilmbalans bereik je door regelmatige, gerichte onderhoudsroutines. Zorg voor consistent wateronderhoud, regelmatige toevoeging van nuttige bacteriën en het beperken van afvalophoping.

Voor een gezonde bacteriebalans die helpt bij het voorkomen van extreme biofilmvorming kun je HS AQUA DENIBAC toevoegen.

Conclusie: biofilm als onderdeel van een gezond aquarium

De vraag Wat is biofilm in het aquarium en hoe ga je ermee om heeft geen zwart-wit antwoord. Biofilm kan zowel vriend als vijand zijn, afhankelijk van de hoeveelheid en de omstandigheden. In veel gevallen is het een natuurlijk, zelfs gewenst onderdeel van je aquariumomgeving. Het is vooral belangrijk om te weten wanneer het teveel is, en dan in te grijpen zonder het hele microleven te verstoren. Zo profiteer je van de voordelen, zonder last te hebben van de nadelen.

Ook bij de eindfase van onderhoud kan een fysiek filtermedium zoals de Aquatlantis Bio Filter B-Box helpen om overtollige organische stoffen te verwijderen en biofilmschommelingen te beperken.

Benieuwd hoe natuurlijke processen afval afbreken en het biologisch evenwicht in je bak ondersteunen? Lees dan ook: Wat doen macrofagen in een aquarium en waarom zijn ze nuttig?

Auteur R. Louis. 25+ jaar aquarium ervaring. Gebaseerd op praktijkervaring en actuele inzichten uit de aquariumbranche, samengesteld door het kenniscentrum van Aquariumwarenhuis. Dit artikel wordt elk jaar herzien en geactualiseerd.